Społeczna inspekcja pracy powstała ponad 200 lat temu

Społeczna inspekcja pracy powstała ponad 200 lat temu  w Wielkiej Brytanii, gdzie w 1802 roku uchwalono ustawę o zachowaniu zdrowia i moralności uczniów oraz innych pracowników zatrudnionych w przędzalniach bawełny i innych zakładach, inicjując instytucję „ochotniczych wizytatorów”, którzy mieli nadzorować wykonywanie przepisów ustawy. Można dojść do wniosku, iż społeczni wizytatorzy byli prekursorami dzisiejszej społecznej inspekcji pracy – jako, że profesjonalna inspekcja pracy, w postaci inspekcji fabrycznej, pojawiła się, również w Wielkiej Brytanii, dopiero 30 lat później.
                Społeczna Inspekcja Pracy w Polsce została ustanowiona ustawą z 4 lutego 1950 roku (Dz. U. z 1955 r. Nr 20, poz. 134) w celu wzmocnienia inspekcji nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy oraz w celu podniesienia jakości bezpieczeństwa i higieny pracy, jak również wzmożenie w zakładach pracy walki z chorobami zawodowymi. Według ustawy[1] SIP była służbą społeczną, powoływaną i pełnioną przez samych robotników, ale współzależną od związków zawodowych. Do zakresu jej działania należała kontrola przestrzegania przez dyrekcję fabryki przepisów prawa oraz zapisów układów zbiorowych i regulaminów pracy w sprawach bhp, ochrony zdrowia pracowników, pracy kobiet i młodocianych, czasu pracy i urlopów oraz oględziny urządzeń technicznych i sanitarnych pod względem poprawności wymagań bezpieczeństwa pracy.
            Organami Inspekcji Społecznej, tak samo  jak dziś, byli: zakładowi, oddziałowi oraz grupowi społeczni inspektorzy pracy. Na Społecznego Inspektora Pracy mógł kandydować pracownik danego zakładu, przynależący do związku zawodowego i nie będący na  stanowisku kierowniczym w administracji zakładu na kadencję jednego roku. Zgodnie z ustawą Społeczny Inspektor pracy swoje czynności kontrolujące mógł pełnić po godzinach pracy, a jedynie w niecodziennych sytuacjach, po uzgodnieniu takiej potrzeby z kierownikiem, w czasie pracy. Za swoją aktywność zakładowi społeczni inspektorzy uzyskiwali zryczałtowane wynagrodzenie w wysokości, odpowiednio, jak za 10 do 30 godzin pracy w umotywowanych sytuacjach ryczałt mógł być podwyższony do 60 godzin. Zakładowy sip miał prawo wydawania oficjalnych na piśmie zaleceń adresowanych do dyrektora zakładu w celem usunięcia zauważonych nieprawidłowości.
Dopiero po 33 latach ta pierwsza ustawa została zastąpiona nową ustawą o Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy. Dz.U. 1983 nr 35 poz. 163 po drobnych zmianach w roku 1985 , 1996, 1998, 2001, 2010, i obowiązuje do dziś[2].„Ponad pół wieku temu ustawą z 4 lutego 1950 r. powołano do życia instytucję społecznej inspekcji pracy jako organ zakładowych organizacji związkowych kompetentny do sprawdzania konkretnych podmiotów. Społeczna Inspekcja Pracy ma niewątpliwie duży dorobek między innymi w trwałym budowaniu nawyków społecznej kontroli i oddziaływania na właścicieli zakładów pracy, poprzez egzekwowanie od nich obowiązków respektowania przepisów w zakresie ochrony pracy oraz aktywowanie działań zmierzających do polepszania warunków pracy. Społeczna Inspekcja Pracy przetrwała pół wieku. Świadczy to o tym, że jest przydatna i zdała sprawdzian ze swojej niełatwej działalności. Bezpieczeństwo pracy wyznacza jeden z elementów konkurencyjności w  zarządzaniu, co istotnie wpływa na wizerunek firmy. Cenią to ci pracodawcy, którzy dbają o należny klimat pracy w zakładzie oraz dobre partnerstwo z organizacjami związkowymi które reprezentują pracowników. Funkcjonalność społecznych inspektorów pracy jest procesem ciągłym, wydane dzisiaj zalecenia czy uwagi społecznego inspektora pracy przynoszą zysk dopiero jutro. Niekiedy  „jutro” to także kilkanaście lat. Funkcje społecznej inspekcji pracy są bezsporne, chronienie na bieżąco warunków pracy w celu umożliwienia pracownikom bezpiecznych i optymalnych miejsc pracy oraz komfortu na poszczególnych stanowiskach. Wyeliminowanie przynajmniej tylko jednego zagrożenia to przeciwdziałanie być może wielu tragedii i nieszczęść. Umocnieniem społecznej inspekcji pracy powinni być, zainteresowani wszyscy  organizacje związkowe, pracodawcy, Państwowa Inspekcja Pracy i Rada Ochrony Pracy”[3].

---

[1] Ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o Społecznej Inspekcji Pracy. Dz. U. z 1950, Nr 6, poz. 52                z późn. zm.

[2] Przyjaciel przy pracy. 2/2010 str.22 Agencja Wydawnicza BEHAPRESS s.c

[3] W. Bojnowski: Społeczny nadzór nad warunkami pracy. Materiały szkoleniowe. Państwowa Inspekcja Pracy  Warszawa 2004, s. 3